Երկրակեղևի տակ՝ միջնապատյանի վերին մասում, նյութերը կիսահալված, հրահեղուկ վիճակում և բարձր  ճնշման տակ են: Բարձր ջերմաստիճան ունեցող, գազերով հագեցած այդ հրահեղուկ զանգվածը կոչվում է մագմա: Երբ երկրակեղևում շարժումների հետևանքով ճեղքեր են առաջանում, Երկրի խորքից  մագման այդ ճեղքերով հաճախ բարձրանում է վեր: Սառչելով ցամաքի  մակերևույթի վրա ու օվկիանոսի հատակին՝ մագման  առաջանում է որոշակի ձև ունեցող լեռներ, որոնց անվանում են հրաբուխներ: Դրանք Երկրի մակերևույթ են ժայթքում լավա, տաք գազեր, ջրային գոլորշիներ,  ապարաբեկորներ: Հրաբխի  ժայթքման ժամանակ օջախից մագման բարձրանում է որոշակի ուղիով:  Այն ուղին, որով բարձրանում է մագման, կոչվում է հրաբխի մղանցք: Մղանցքը վերջանում է ձագարաձև տեղամասով, որը կոչվում է խառնարան: Խառնարանից Երկրի մակերևույթ են դուրս գալիս տարբեր գազեր, ջրային գոլորշիներ, հրաբխային  մոխիր, փոշի,  քարեր: Մագման վերածվում է լավայի, որի ջերմաստիճանը հասնում է 900-1000 աստիճանի:

Հրաբուխները տարբերվում են ըստ լավայի ժայթքման ու գործելու բնույթի:  Հրաբխի գործելուց միշտ չէ, որ մագման դուրս է գալիս Երկրի մակերևույթ: Երբեմն այն մնում է երկրակեղևում, սառչում է և առաջացնում ներժայթուկներ, որոնք պարունակում են մետաղների հարուստ պաշարներ:
Հրաբուխները լինում են գործող, քնած և հանգած:
Գործող  հրաբուխները մշտական կամ պարբերական ակտիվություն են ցուցաբերում: Գործող հրաբուխներից են  Մաունա Լուան Հավայան կղզիներում,  Էտնան   Սիցիլիայում և այլն: Հայտնի է շուրջ 650 գործող հրաբուխ մայրցամաքներում:
Քնած հրաբուխները վաղուց  արդեն չեն գործում, բայց   պահպանել են գործող հրաբխին բնորոշ ձևն ու կառուցվածքը: Հայաստանում ավելի քան 500  քնած հրաբուխ կա: Քնած հրաբուխ է նաև Արագածը:
Հանգած հրաբուխները ոչ միայն վաղուց չեն գործում, այլև չեն պահպանել գործող հրաբխին բնորոշ ձևն ու կառուցվածքը:
Հրաբխային ժայթքումները լինում են նաև օվկիանոսների և ծովերի հատակին: Ջրի տակ առաջանում են լեռներ: Դրանք ստորջրյա հրաբուխներն են, որոնք երբեմն դուրս են գալիս ջրի մակերևույթ և առաջացնում են հրաբխային կղզիներ: Կան նաև ցեխային հրաբուխներ: Դրանք  առաջանում են հատկապես նավթաբեր շրջաններում, որտեղ գազերի ճնշման տակ ցեխազանգվածներ,  ցեխաջրեր ու նավթ են ժայթքում Երկրի մակերևույթ:

Реклама

Առաջադրանքներ

1.Ի՞նչ է հրաբուխը և ինչպե՞ս է առաջանում: Երկրակեղևի տակ՝ միջնապատյանի վերին մասում, նյութերը կիսահալված, հրահեղուկ վիճակում և բարձր  ճնշման տակ են: Բարձր ջերմաստիճան ունեցող, գազերով հագեցած այդ հրահեղուկ զանգվածը կոչվում է մագմա: Երբ երկրակեղևում շարժումների հետևանքով ճեղքեր են առաջանում, Երկրի խորքից  մագման այդ ճեղքերով հաճախ բարձրանում է վեր: Սառչելով ցամաքի  մակերևույթի վրա ու օվկիանոսի հատակին՝ մագման  առաջանում է որոշակի ձև ունեցող լեռներ, որոնց անվանում են հրաբուխներ
2.Ի՞նչ կառուցվածք ունի հրաբուխը: Դրանք Երկրի մակերևույթ են ժայթքում լավա, տաք գազեր, ջրային գոլորշիներ,  ապարաբեկորներ:
3.Հրաբխի ի՞նչ տեսակներ գիտեք: Ստորջրյա հրաբուխներ, Քնած հրաբուխներ,  Ցեխային հրաբուխներ
4.Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունեն ստորջրյա հրաբուխները: ստորջրյա հրաբուխներըդուրս են գալիս ջրի մակերևույթ և առաջացնում են հրաբխային կղզիներ:
5. Ի՞նչ է ցեխային հրաբուխը: ցեխային հրաբուխները  առաջանում են հատկապես նավթաբեր շրջաններում, որտեղ գազերի ճնշման տակ ցեխազանգվածներ,  ցեխաջրեր ու նավթ են ժայթքում Երկրի մակերևույթ:

We know the saying “as busy as a bee,” but we don’t know how bees play. Scientists found one way. They did tests on bees and found they liked playing with small balls. The bees played like humans. Young bees played with more balls than old bees. Adult males played with balls for longer than females did.

There were 45 bumblebees in the tests. They had two choices. One was to go straight to a sugary treat. The second was to get to the treat after going around small balls. Most of the bees played with the balls first. A researcher said bees have feelings. She added that the minds of insects are more advanced than we thought.

Անծանոթ բառեր

saying-ասելով

as busy as a bee-մեղվի պես զբաղված

Scientists-գիտնականներ

tests-թեստեր

add-ավելացնել

mind-միտք

insects-միջատներ

researcher-հետազոտող

advanced-առաջադեմ

male-արական

female-իգական

Paragraph 1

1. We know the  c                           a. way
2. as busy h                                      b. humans
3. we don’t know how  e               c. saying
4. Scientists found one  a           d. with small balls
5. They did tests g                          e. bees play
6. they liked playing  d                  f. with more balls
7. The bees played like  b             g. on bees
8. Young bees played f                  h. as a bee

Paragraph 2

1. There were 45 bumblebees e          a. feelings
2. They  g                                            b. treat
3. a sugary  b                                        c. we thought
4. going   h                                           d. first
5. bees played with the balls   d           e. in the tests
6. bees have  a                                      f. insects
7. the minds of f                                  g. had two choices
8. more advanced than   c                     h. around small balls

Լրացրեք բաց թողած բառերը:

We know the saying “as busy as a bee,” but we don’t know how bees play. Scientists found one way. They  did tests on bees and found they liked playing with small balls. The bees played like humans. Young bees played with more balls than old bees. Adult males played with balls for longer than females did.

There were 45 bumblebees in the tests. They had two choices. One was  to go straight to a sugary treat. The second was to get  to the treat after going around small balls. Most of the bees played with the balls first. A researcher said  bees have feelings. She added that the minds of insects are more advanced than we thought.

Տեքստի բոլոր բառերը միացել են իրար, առանձնացրեք և ստացեք տվյալ տեքստը:

We know the saying ”as busy as a bee,”but we don’t know how bees play. Scientists found one way. Scientists found one way.They did tests on bees and found they liked play in
gwith small balls.The bees played like humans.Young bees played with
more balls than old bees.Adult males played with balls for longer than fem
ales did.There were 45 bumblebees in the tests.They had two choices.One was to go straight to a sugary treat.The second was to get to the treat after
going around small balls . Most of the bees played with the balls first. Are searcher said bees have feelings. She added that the minds of insects are
more advanced than we thought.

Դասարանական առաջադրանքներ

1․ 83, 12, 129, 6534, 5355թվերից առանձնացրե՛ք նրանք, որոնք բաժանվում են 3-ի։   12,129, 6534, 5355․

2․ Որոշե՛ք, թե 91917, 56574, 828 թվերից որոնք են բաժանվում 9-ի։   91917, 56574, 828․

3․    230, 1200, 5250, 324, 535160, 73489138  թվերից առանձնացրե՛ք նրանք, որոնք բաժանվում են 4-ի։  5250, 535160, 73489138

4․ Կբաժանվի՞ արդյոք 3-ի այն թիվը, որը բաժանվում է 9-ի։   Այո

5. Գրե՛ք հինգ թիվ, որոնք բաժանվում են 3-ի, բայց չեն բաժանվում 9-ի։ 129, 12, 921, 6, 3․

6․ Գործածելով 4, 6, 8 թվանշանները՝ գրե՛ք հինգ եռանիշ թիվ, որոնք բաժանվում են 9-ի։   468, 684, 864, 486, 846․

7․ ABC եռանկյան AB և BC կողմերի երկարությունների գումարը 23սմ է,  AC և BC կողմերի երկարությունների գումարը՝ 20սմ, AB և AC կողմերի երկարությունների գումարը՝ 25սմ։ Գտե՛ք   ABC եռանկյան պարագիծը։   23+20+25=68
68:2=34

8․ Երեք տարբեր օղակաձև երթուղիներով Երևանից միաժամանակ մեկնել են երեք ավտոբուսներ։ Նրանցից մեկը Երևան է վերադառնում յուրաքանչյուր 4 ժամը մեկ, երկրորդը՝ յուրաքանչյուր 6 ժամը մեկ, երրորդը՝ յուրաքանչյուր 8 ժամը մեկ։ Երևանից մեկնելուց քանի՞ ժամ հետո այդ ավտոբուսները նորից կհանդիպեն Երևանում։  24։6=4
24:4=6
24:8=3  

24

Տնային առաջադրանքներ

1․ 65, 1025, 8371, 893 թվերից առանձնացրե՛ք նրանք, որոնք բաժանվում են 3-ի։   Չի բաժանվում

2․ Որոշե՛ք, թե 65382, 63, 567 թվերից որոնք են բաժանվում 9-ի։    63, 567

3․ 15, 32, 100, 124, 266, 348, 5000, 301 թվերից առանձնացրե՛ք նրանք, որոնք բաժանվում են 4-ի։  5000, 301

4․ Գրե՛ք հինգ թիվ, որոնք բաժանվում են և՛ 3-ի, և՛ 9-ի։   91917, 56574, 828, 6534, 5355․

5․ Գտե՛ք 3-ի բաժանվող երկնիշ թվերի և 9-ի բաժանվող երկնիշ թվերի քանակները։ Քանի՞ անգամ է ստացված քանակներից առաջինը երկրորդից մեծ։  3 անգամ

6․ Եռանիշ թվի տասնյակների կարգում գրված է 0 թվանշանը։ Գտե՛ք այդ թիվը, եթե այն բաժանվում է 9-ի, և նրա գրառումն ավարտվում է 9 թվանշանով։  909

7․ Թվե՛ք միանիշ թվերի այն բոլոր զույգերը, որոնցից յուրաքանչյուրի կազմող թվերի գումարը երկնիշ թիվ է։  6+8=14
4+8=12
2+8=10
6+4=10

8․ Երկու զամբյուղներում կա 120 ձու։ Եթե առաջին զամբյուղից երկրորդի մեջ դնենք 15 ձու, իսկ երկրորդից առաջինի մեջ՝ 5 ձու, ապա երկու զամբյուղներում հավասար քանակներով ձվեր կլինեն։ Քանի՞ ձու կա զամբյուղներից յուրաքանչյուրում։  70-15=55
50+15=65
65-5=60
55+5=60

80.Եթե հնարավոր է՝ ցո՛ւյց տուր բառը կազմող մասերը: 

Օրինակ՝  

գրասեղան — գր (գիր) + ա + սեղան: 

Պահարան — պահ + արան: 

Դուռ — չի բաժանվում: 

Հականիշ,– չի բաժանվում

բանջարանոց–բանջար+անոց

, աշակերտ-չի բաժանվում

, աշակերտական,-աշակերտ+ական

տարրական,-տարր+ական

զլխավոր,-գլուխ-ավոր

կարմիր,-չի բաժանվում

դաշտամուկ,-դաշտ+մուկ

հյուր,-չի բաժանվում

հարստություն,-հարուստ+ություն

կերառատ,- կեր+առատ

վտանգ: – չի բաժանվում

81. Ուշադրություն դարձրո՛ւ Ա ե Բ խմբերի բառերի կազմությանը. փորձի´ր բացատել տարբերությունը: 

Ա. Մարդ, տեր, սիրտ, կապույտ, արքա, ծաղիկ, կատու, բարի:  Պարզ բառեր

 Բ. Մարդասեր, Տիրամայր, սրտատրոփ, կապտավուն, արքայական, ծաղկել, կատվազգի, բարերար: Ածանցավոր և բարդ բառեր 

82. Տրված բառերը բաժանի´ր երկու խմբի (տե´ս  81-րդ վարժությունը): 
Ա. նկար, գլուխ, հինգ, ուրախ, փետուր, շյուղ, գրպան, քաղաք, օրացույց, անուն

Բ. Ուրախություն, փետրագնդակ, նորություն, երկմտություն, շաբաթական, գլխակորույս

Ուրախություն, նկար, գլուխ, փետրագնդակ, հինգ, ուրախ, նորություն, փետուր, շյուղ, երկմտություն,շաբաթական, գրպան, քաղաք, օրացույց, գլխակորույս, անուն:

77. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր մեկական  բառով: 

Օրինակ՝ 

սրտի ձև ունեցող — սրտաձև: 

Մոր քույրը – մորաքույր

դարպասը պահող – դարպասապահ

ժամանակը ցույց տվող – ժամացույց

ջրի աման – ջրաման

գաղտնիք պահող – գաղտնապահ

նավ վարող – նավավար

ծաղկի թերթիկ – ծաղկաթերթ

արագ վազող – արագավազ

ամենից մեծ – ամենամեծ

պոչ չունեցող – պոչատ

անուշ համ ունեցող – անուշահամ

քարով շինված – քարաշեն

կին բժիշկ – բժշկուհի

բալի ծառ – բալենի: 

78. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր մեկական բառով: 

 Օրինակ՝ 

բարձր հասակ ունեցող — բարձրահասակ: 

Բարի սիրտ ունեցող – բարեսիրտ

խիղճ չունեցող – անխիղճ

բարձր ձայնով – բարձրաձայն

միշտ ժպտուն – ժպտացող

գանձը պահելու – գանձապահ

տեղ – վայր

կապույտ աչքերով – կապուտաչյա

արքայի որդի – արքայորդի

հույների երկիր – Հունաստան

փոքր էշ – քուռակ

ծաղիկներով զարդարված – ծաղկազարդ

քաղաքում ապրող – քաղաքացի

հայերի երկիր – Հայաստան: 

79. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր մեկական բառով: 

Ավետիս (բարի լուր) բերող

արագ ընթացող – արագընթաց

բաժակը ձեռքին արտասանվող ճառ – կենաց

վեպ գրող – վիպասան

բառարան գրող – բառարանագիր

արտասահմանում ապրող մարդ – արտասահմանցի

բույսերի մասին գիտություն – բուսաբանություն: 

Merry Christmas to my family and friend! I wish you all peace, joy and happiness.

Christmas in England կարդալ տեքստը, կատարել առաջադրանքը:

Գրի՛ր ամանորյա բարեմաղթանք ընկերներիդ, ընտանիքիդ անդամներին, նկարի՛ր բարեմաղթանքդ paint ծրագրով, տեսանկարիր /video/  և տեղադրիր բլոգում:

Կարող ես այստեղից ընտրել՝ Christmas wishes

Ընտրիր այս բանաստեղծություններից որևէ մեկը, սովորիր, նկարիր բանաստեղծությունը և ձայնագրվիր:

When Santa Claus Comes

Christmas Day

This Big Reindeer

1) Գտեք բաժանելին, եթե բաժանարարը 21 է, թերի քանորդը՝ 10, մնացորդը՝ 6։   21×10=210 210+6=216

2) Գտիր բաժանարարը, եթե բաժանելին 186 է, թերի քանորդը՝ 5, մնացորդը՝ 1։  186×5=930 930+1=931

3)Գտեք բաժանելին, եթե բաժանարարը 33 է, թերի քանորդը՝ 4, մնացորդը՝ 3։     33×4=132 132+3=135

4) Գտիր բաժանարարը, եթե բաժանելին 126 է, թերի քանորդը՝ 4, մնացորդը՝ 2։    126×4=504 504+2=506

5)Գտեք բաժանելին, եթե բաժանարարը 17 է, թերի քանորդը՝ 19, մնացորդը՝ 5։    17×19=323 323+5=328

6) Գտիր բաժանարարը, եթե բաժանելին 158 է, թերի քանորդը՝ 3, մնացորդը՝ 2  158×3=474 474+2=476

7) Ի՞նչ ամենամեծ մնացորդ կարող է ստացվել բնական թիվը 3-ի բաժանելիս։  24

8)Ի՞նչ ամենամեծ մնացորդ կարող է ստացվել բնական թիվը 25-ի բաժանելիս։   24

9)Ի՞նչ ամենամեծ մնացորդ կարող է ստացվել բնական թիվը 106-ի բաժանելիս։  105

10) Առանձնացրեք 4-ի բաժանվող թվերը.

1000, 1785, 2924, 30261, 2820, 34581, 3565, 2812, 4533

11) Հաշվեք ուղղանկյունանիստի մակերևույթի մակերեսն ու ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 13 սմ, 15 սմ,  10 սմ:

V=13x15x10=1950

S=   2x(15×13+13×10+15×10)=950

12) Հաշվեք  21 սմ կող ունեցող  խորանադի ծավալն ու մակերևույթի մակերեսը։   V=21x21x21=9261  S=21x21x6=1386

13)  Ուղղանկյան լայնությունը 23 մ է, իսկ երկարությունը լայնությունից մեծ է 7 մ-ով։ Որքա՞ն է ուղղանկյան մակերեսը։ 23X7=325

14)  Ինչպիսի՞ անկյուններ կստացվեն, եթե փռված անկյունը նրա գագաթից սկիզբ առնող ճառագայթով բաժանենք երկու հավասար մասերի։  14

15) Երկու շրջանագծերի կենտրոնների հեռավորությունը 10սմ է։ Շրջանագծերի շառավիղներն են՝ 3սմ և 5սմ։ Կհատվե՞ն արդյոք այդ շրջանագծերը։

1. 10 + 3 + 5 = 18

2. 18 + 10 = 28

• Ո՞վ է Մխիթար Սեբաստացին Մխիթար Սեբաստացին գիտնական էր, մշակութային և եկեղեցական գործիչ, Մխիթարյան միաբանության հիմնադիրը: Ծնվել է Սեբաստիա քաղաքում 1676թ.-ի փետրվարի 17-ին և, ի պատիվ մանուկ Քրիստոսի կնքվել Մանուկ անունով։
• Ի՞նչն եմ սիրում կրթահամալիրում: Ես սիրում եմ Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրը, որովհետև մենք այնտեղ աշխատում ենք համակարգիչներով:
• Հաշվել, թե՞ ընտանիքում քանի սեբաստացի կա: Մեր ընտանիքում կա երեք սեբաստացի ես քույրիկս և մայրիկս:

Երկրակեղևը՝ միջնապատյանի հետ,  անվանում են քարոլորտ: Այն կազմված է վիթխարի կտորներից, որոնք մշտական շարժման մեջ են  և կարծես սահում են միջնապատյանի վերին շերտով: Դրանք քարոլորտի սալերն են: 

Սալերն ընդգրկում են ոչ միայն  մայրցամաքները, այլև օվկիանոսի հատակի իրենց հարակից մասերը: Այդ պատճառով քարոլորտի սալերի և մայրցամաքների սահմանները չեն համընկնում: Դրանք նույն հիմքն ունեն և իրար հետ կազմում են մեկ ամբողջություն: Քարոլորտի սալերը տարեկան 5-6 սմ արագությամբ շարժվում են տարբեր ուղղություններով: Սալերի բախման տեղերը երկրակեղևի ամենաակտիվ, երկրաշարժավտանգ շրջաններն են: Երկրակեղևն ունի երկու շերտավոր կառուցվածք:  Առանձնացնում են երկրակեղևի երկու հիմնական տիպ՝ մայրցամաքային և օվկիանոսային: Մայրցամաքային երկրակեղևը եռաշերտ է: Վերին շերտը նստվածքային ապարների շերտի տակ գրանիտային ապարների շերտն է, իսկ դրա տակ՝ բազալտայինը: Երկրակեղևի առավելագույն հաստությունը հասնում է  5-10 կմ: Այն կազմված է երկու շերտից՝ նստվածքային և բազալտային: Գրանիտային շերտը բացակայում է:
Երկրի ներքին հզոր ուժերի ազդեցությամբ միջնապատյանն անընդհատ շարժման մեջ է: Այդ շարժումը պատճառ է դառնում երկրակեղևի անընդհատ շարժման:  Դրա հետևանքով նրա տարբեր տեղամասերում ապարաշերտերը կոտրատվում են, թեքվում են, բարձրանում են, իջնում են կամ էլ ծալքավորվում: Գիտնականները պարզել են,  երկրակեղևում տեղի են ունենում երկու տեսակի շարժումներ՝ ուղղաձիգ և հորիզոնական: Ուղղաձիգ շարժումների հետևանքով երկրակեղևի տարբեր տեղամասեր դանդաղորեն բարձրանում են կամ իջնում: Հորիզոնական շարժումների ժամանակ երկրակեղևի առանձին տեղամասեր մի դեպքում մոտենում են իրար, սեղմվում՝ առաջացնելով ծալքեր, մյուս դեպքում հեռանում են իրարից՝ առաջացնելով խզվածքներ:
Երկրակեղևի շարժումներն առանձնապես բնորոշ են նրա շարժունակ, անկայուն,  լայնարձակ  տեղամասերին, որոնք կոչվում են երկրածալքեր (գեոսինկլինալներ): Այդ տեղամասերում կան գործող հրաբուխներ, և հաճախ լինում են ուժեղ երկրաշարժեր: Երկրի մակերևույթին երկրածալքերը համընկնում են լեռնային շրջանների հետ:
Երկրակեղևում կան նաև համեմատաբար կայուն, անշարժ տեղամասեր: Երկրակեղևի կայուն, ընդարձակ, կարծր բյուրեղային հիմքով տեղամասերը կոչվում են հարթակներ (պլատֆորմներ): Այս տեղամասերում չկան  գործող հրաբուխներ, չեն լինում ուժեղ երկրաշարժեր: Երկրի մակերևույթին դրանք համընկնում են հարթավայրերի հետ: Հարթակներն ընկած են մայրցամաքների հիմքում: Օրինակ՝ Հարավային Ամերիկայի հիմքում ընկած է հարավամերիկյան հարթակը, Աֆրիկայի հիմքում՝  Աֆրիկյանը: Բոլոր մայրցամաքների հիմքում մեկական հարթակ է ընկած՝ բացառությամբ Եվրասիայի:

Առաջադրանքներ

1.Ի՞նչ են քարոլորտի  սալերը: Երկրակեղևը՝ միջնապատյանի հետ,  անվանում են քարոլորտ: Այն կազմված է վիթխարի կտորներից, որոնք մշտական շարժման մեջ են  և կարծես սահում են միջնապատյանի վերին շերտով: Դրանք քարոլորտի սալերն են: 
2. Ի՞նչ կառուցվածք ունի երկրակեղևը: Որո՞նք  են երկրակեղևի հիմնական տիպերը: Առանձնացնում են երկրակեղևի երկու հիմնական տիպ՝ մայրցամաքային և օվկիանոսային: 
3. Երկրակեղևի շարժումների ի՞նչ տեսակներ գիտեք: : Գիտնականները պարզել են,  երկրակեղևում տեղի են ունենում երկու տեսակի շարժումներ՝ ուղղաձիգ և հորիզոնական
4. Ի՞նչ է հարթակը: : Երկրակեղևի կայուն, ընդարձակ, կարծր բյուրեղային հիմքով տեղամասերը կոչվում են հարթակներ
5. Ի՞նչ է երկրածալքը: Երկրակեղևի շարժումներն առանձնապես բնորոշ են նրա շարժունակ, անկայուն,  լայնարձակ  տեղամասերին, որոնք կոչվում են երկրածալքեր